www.eprace.edu.pl » utrata-pracy » Metodologia badań własnych » Metody, techniki i narzędzia badawcze

Metody, techniki i narzędzia badawcze

W literaturze przedmiotu spotyka się dość zróżnicowane poglądy dotyczące zarówno klasyfikacji metod badawczych, jak i definicyjnego ujęcia problemu.

Według S. Juszczyka metoda badawcza to: „określony i powtarzalny sposób zbierania pewnego typu informacji, które są niezbędne do zweryfikowania postawionych na wstępie hipotez i rozwiązania danego problemu empirycznego.”⁶⁴

Zdaniem K. Konarzewskiego: „metoda to po prostu sposób osiągnięcia celu.”⁶⁵

W badaniach naukowych stosuje się zazwyczaj dwie lub trzy metody jednocześnie. Pozwala to na lepsze poznanie zjawiska oraz spojrzenie na dany problem z różnej perspektywy.

M. Łobocki podaje, że metody badań są raczej ogólnie zalecanymi sposobami rozwiązywania nurtujących badacza problemów.⁶⁶

M. Łobocki podaje, że metody badań są raczej ogólnie zalecanymi sposobami rozwiązywania nurtujących badacza problemów.⁶⁷

Tenże sam autor wyróżnia następujące metody badań:

• „metoda obserwacji,

• metoda szacowania,

• metoda eksperymentu pedagogicznego,

• metoda testów osiągnięć szkolnych,

• metoda socjometryczna,

• metoda analizy dokumentów,

• metoda sondażu,

• metoda dialogowa,

• metoda biograficzna.”⁶⁸

T. Pilch metody badań określa jako zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.⁶⁹

T. Pilch do metod badań pedagogicznych zalicza:

• „eksperyment pedagogiczny,

• monografię pedagogiczną,

• metodę indywidualnych przypadków,

• metodę sondażu diagnostycznego.”⁷⁰

Eksperyment pedagogiczny: jest metodą polegającą na wywołaniu lub zmienieniu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś czynnika i obserwowaniu zmian pod jego wpływem zachodzących. Rezultatem eksperymentu są zawsze określone zmiany lub ich brak, zmiany nie tylko pochodzące z badanego układu (chociaż one są najważniejsze), ale także zasobu naszej wiedzy.

Zdaniem niektórych pedagogów eksperyment jest szczególnym przypadkiem obserwacji różniący się bardziej złożoną strukturą, staranniej dopracowanym zmysłem badawczym i posługiwaniem się większą i różnorodną ilością narzędzi badawczych. Te różnice, w tym głównie złożona struktura zabiegów technicznych, wielość narzędzi badawczych np. badanie dokumentacji szkolnej, arkusze lub dzienniki obserwacji, notatki z rozmów) oraz konieczność istnienia generalnej koncepcji wiążącej w celową jedność różnorodne poczynania badawcze, przemawia za zaliczeniem eksperymentu pedagogicznego do metod badawczych w pedagogice.⁷¹

Monografia pedagogiczna: w badaniach pedagogicznych przyjęto, że metoda ta ma znaczenie przy instytucji wychowawczo – oświatowych lub zjawisk edukacyjnych instytucjonalnie zlokalizowanych. Pod względem merytorycznym metoda monograficzna prowadzi do rozpoznania struktury i efektywności działań wychowawczych, w celu postawienia diagnozy określonych niedomogów i opracowania koncepcji ewentualnych ulepszeń.

Metoda monograficzna jest łatwa w realizacji, nadaje się do systematycznej weryfikacji funkcji złożonych danej instytucji oraz planowania ulepszeń i kontroli ich funkcjonowania.

Metoda ta może być realizowana za pośrednictwem różnorodnych technik. Prawie zawsze posługuje się badaniem dokumentacji, bardzo często wprowadza elementy obserwacji uczestniczącej, ankiety lub wywiady.

Metoda sondażu diagnostycznego: badania sondażowe obejmują wszelkiego rodzaju zjawiska społeczne istotne dla wychowania, stany świadomości społecznej, opinie i poglądy określonych zbiorowości, narastanie badanych zjawisk, ich tendencje i nasilenia itp. Chodzi tu o zjawiska, które nie posiadają instytucjonalnej lokalizacji, są jakby rozproszone w społeczeństwie.

Badania sondażowe opierają się prawie zawsze na badaniu specjalnie dobranej próby reprezentacyjnej z populacji generalnej

Metoda indywidualnych przypadków zdaniem T. Pilcha: „jest sposobem badań polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawiska natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.”⁷²

Najogólniej ujmując metoda indywidualnych przypadków sprowadza się do biografii ludzkich. Zakłada także, że warunkiem wydźwignięcia człowieka z sytuacji kryzysowej jest wszechstronne rozpoznanie przyczyn konkretnego przypadku i zindywidualizowana pomoc przewidująca, obok materialnych bodźców także wyzwalanie praktycznej aktywności człowieka i psychicznej zaradności oraz wiary we własne siły.⁷³

W trakcie stosowania tej metody gromadzi się dane o rozwoju i życiu fizycznym, psychicznym i społecznym interesujących badacza osób. W konsekwencji tych działań powstaje wielostronna analiza zachowań, postaw i osobowości danego człowieka (samoocena, cel działania, preferowane wartości, konflikty z otoczeniem, braki lub niedostatki w zaspokajaniu podstawowych potrzeb, zainteresowania, poczucie niezależności, wytrwałość, emocje). Metoda wymaga stosowania przez dłuższy czas. W badaniu należy uwzględnić środowisko, w jakim żyje osoba objęta badaniem.⁷⁴

Analizie poddaje się również informacje dotyczące historii jej życia, funkcjonowania w rodzinie, w pracy, wśród współpracowników. Nie bez znaczenia jest także jej stan, emocjonalny, społeczny i fizyczny. Badania opierają się na analizie warunków środowiskowych oraz na stałej obserwacji zachowania badanej jednostki. Jest to metoda jakościowa umożliwiająca lepsze porozumienie się z osobą badaną, wyzwalająca u niej gotowość do szczerych wypowiedzi i otwartości. Nie narzuca specjalnych ograniczeń w interpretacji zgromadzonego materiału badawczego.

Mając na uwadze przedmiot badań do celów badawczych wybrałam metodę indywidualnych przypadków.

Określonym metodom badawczym przyporządkowane są techniki badawcze.

Według W. Zaczyńskiego są to: „bliżej skonkretyzowane sposoby realizowania zamierzonych badań. Techniki badawcze są podporządkowane metodom, pełniąc wobec nich służebną rolę.”⁷⁵

M. Łobocki stwierdza, że: „techniki badawcze odnoszą się do bardziej uszczegółowionych sposobów postępowania badawczego i faktycznie stosowanych w danej nauce. One są także metodami badań, lecz nie w ogólnym, a węższym znaczeniu tego słowa.”⁷⁶

T. Pilch techniką badań nazywa: „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii i faktów.”⁷⁷

Według T. Pilcha do technik badań pedagogicznych zaliczamy:

• „obserwację,

• badanie dokumentów,

• wywiad

• ankietę,

• pomiar środowiska wychowawczego,

• techniki socjometryczne.”⁷⁸

Metody i techniki badań zastosowane przez badacza mają ukazać rzeczywisty obraz określonego zjawiska. Mając na uwadze przedmiot badań i wybraną metodę indywidualnych przypadków, która posługuje się dość nielicznym zestawem technik badawczych uznałam, że najbardziej użyteczną techniką w przypadku tej metody jest wywiad. Znakomicie uzupełnia go obserwacja i analiza dokumentów osobistych.⁷⁹

Wywiad jest według T. Pilcha jest: „rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji. Służy głównie do poznania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.”⁸⁰

Główne typy wywiadów:

• skategoryzowany (ma usystematyzowane pytania, ujednolicone, ściśle ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań, zapewnia większą ścisłość i porównywalność danych)
• nieskategoryzowany (daje swobodę formułowania pytań oraz zmieniania ich kolejności, a nawet pogłębianie zagadnień przez stawianie pytań dodatkowych)
• jawny ( badany poinformowany jest o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu, musi być skategoryzowany)
• ukryty (forma luźnej rozmowy, w której badający usiłuje przez stosowne jej ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane. Stosuje się go wtedy, kiedy postawy osobiste badanego są różne od postaw i ról społecznych pełnionych w danej zbiorowości, bądź jeśli przedmiotem wywiadu są zagadnienia drażliwe)
• indywidualny
• zbiorowy

Wywiad daje cenny materiał poznawczy. Stosujemy go tam gdzie nie możemy uzyskać pełnej wiedzy o badanym przedmiocie na innej drodze np. obserwacji, ankiety badania dokumentów.

Według T. Pilcha obserwacja jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia materiałów. Jego zdaniem jest: „ czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń.”⁸¹

Według M. Łobockiego obserwacja w potocznym znaczeniu stosowana jest niemal stale w życiu codziennym. Polega na spostrzeganiu faktów, zjawisk czy zdarzeń w ich naturalnym rozwoju, ich gromadzeniu i interpretowaniu. Obserwacja pozwala śledzić i badać obserwowane zjawiska tak, jak występują one na „na co dzień”, bez sztucznego ich zabarwienia lub innego zniekształcenia czy ubarwienia.⁸²

Ze względu na kontakty obserwatora z obserwowanymi wyróżnia obserwację bezpośrednią i pośrednią. Bezpośrednia dotyczy zachowań – reakcji osób obserwowanych w bezpośrednim z nimi kontakcie, wymaga osobistej obecności badacza, tj. on sam dokonuje spostrzeżeń i interesujących go faktów, zjawisk czy zdarzeń i sam sporządza z nich protokoły. Obserwacja pośrednia odnosi się nie wprost do obserwowanych zachowań, lecz raczej informacji z drugiej ręki lub skutków, jakie zachowania te pociągają za sobą. Dokonuje się jej za pośrednictwem innych osób. Stosowanymi w badaniach pedagogicznych rodzajami obserwacji ze względu na stopień jej jawności są bardzo często obserwacja: jawna i ukryta. W jawnej obserwator występuje oficjalnie jako badacz tzn. osoby badane wiedzą, że są przez niego obserwowane. W ukrytej natomiast zataja się prze badanymi, że są przedmiotem obserwacji.⁸³

O wyborze rodzaju obserwacji decydują cele badawcze i potrzeby poznawcze tematu. Prowadzona obserwacja powinna być: obiektywna, wierna, wyczerpująca, wnikliwa.

T. Pilch wskazuje, iż technika badania dokumentów służy do gromadzenia wstępnych, opisowych, ilościowych informacji o badanej instytucji. Mówi, że jest techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. Samodzielnie w roli instrumentu naukowego poznania może występować niezwykle rzadko.⁸⁴

Według M. Łobockiego analiza dokumentów ma charakter raczej uzupełniający, niż samowystarczalny czy wiodący. Spowodowane jest to głównie trudnością w jednoznacznej interpretacji dostępnych badaczowi dokumentów, a tym samym w trafności i rzetelności dokonywanej analizy.⁸⁵

Według T. Pilcha narzędzie badawcze: „jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań.”⁸⁶

Zawsze tworzy się je, buduje, w celu poznania określonej, konkretnej sytuacji, zjawiska czy problemu. Narzędzia badań są więc środkami pomocniczymi wykorzystywanymi przy gromadzeniu materiałów empirycznych przydatnych przy rozwiązywaniu problemu badawczego.
Narzędzia więc to przedmioty, za pomocą których zbiera się informacje.

T. Pilch wyróżnia narzędzia badawcze :

• „arkusz obserwacyjny, dziennik obserwacji,
• kwestionariusz wywiadu,
• kwestionariusz ankiety.”⁸⁷

Arkusz obserwacyjny to wcześniej przygotowany kwestionariusz w wytypowanymi zagadnieniami, które ma objąć obserwacja. W odpowiednich rubrykach pod określonym zagadnieniem należy notować spostrzeżone fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z interesującym nas zagadnieniem.

Dziennik obserwacji kategoryzuje spostrzeżenia ze względu na czas pojawiania się określonych faktów lub zmienności procesów i stosunków w badanych grupach, prowadzony jest w postaci zapisów dziennych.⁸⁸

Kwestionariusz wywiadu jest to zestaw pytań zbudowany, według specjalnych zasad, zdarza się również prowadzenie wywiadu w postaci tylko dyspozycji do rozmowy czyli nie narzucana jest wtedy ani kolejność ani ścisłość w zadawaniu poszczególnych pytań. Wywiad penetruje wszystkie zakamarki zagadnienia, daje pogłębioną wiedzę o wąskim problemie, małej grupie.⁸⁹

Kwestionariusz ankiety, w przeciwieństwie do kwestionariusza wywiadu zawiera większość pytań zamkniętych, opatrzonych kafeterią zamkniętą lub półotwartą. Nie wymaga obecności ankietera, może być wysłany pocztą, wypełnia się go szybko i łatwo. Daje wiedzę „powierzchowną”, wyliczającą, obszerną. Informuje o zjawisku rozległym, o dużych grupach.⁹⁰

W mojej pracy ze względu na małą grupę badaną i dosyć wąski problem zastosowałam narzędzia badawcze takie jak:

• kwestionariusz wywiadu ( aneks nr 1),
• rejestr zatrudnienia,
• arkusz obserwacji.

komentarze

Przeszukaj ePrace

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.