www.eprace.edu.pl » utrata-pracy » Problematyka w świetle analizy literatury » Definicja stresu i jego rodzaje

Definicja stresu i jego rodzaje

Z roku na rok nasze życie staje się coraz bardziej intensywne, jego tempo systematycznie wzrasta. Niestety oprócz efektów postępu cywilizacyjnego rosną też jego skutki uboczne. Każdego dnia podlegamy różnym naciskom, wymaganiom, ograniczeniom. Nie zawsze potrafimy im sprostać, a ceną jaką płacimy jest stan naszego zdrowia. W ostatnich latach jako przyczynę wielu schorzeń psychicznych jak i fizycznych wymienia się stres.

Stres – słowo wprowadzone do języka nauki przed dziesiątkami lat, niezwykle popularne i używane na setki sposobów. Nabrało wielu odcieni, i to niekoniecznie zgodnych z pierwotnie nadanym mu znaczeniem. W potocznym znaczeniu oznacza coś negatywnego, niemiłego a nawet groźnego, coś co przytrafia się człowiekowi w różnych sytuacjach życiowych, na co dzień - w pracy, domu, szkole, w kontaktach z bliskimi i obcymi, zarówno w warunkach całkowitej samotności, jak i obcowania ze światem we wszystkich jego przejawach.

„Stres to słowo-klucz, słowo-symbol, słowo-hasło, słowo-wymówka, słowo-uniwersalny argument, powszechnie stosowany zamiennik każdego niemal terminu określającego negatywny stan ducha, ciała i umysłu. Może oznaczać przyczynę jakiegoś zła, dyskomfortu, dysfunkcji czy wręcz choroby, może być postrzegany jako jakiś skutek- zazwyczaj fatalne następstwo pewnego ciągu zdarzeń”.¹

Warto więc wiedzieć o tym zjawisku jak najwięcej zwłaszcza gdy towarzyszy nam w pracy, gdzie spędzamy znaczną część naszego życia.

Twórcą pojęcia „stres” jest Hans Selye. Według niego: „stres jest nieswoistą reakcją organizmu na wszelkie stawiane mu żądanie”.²

Salye założył istnienie określonych czynników tak zwanych stresorów, które z powodu swego charakteru i intensywności wywołują u większości ludzi takie same reakcje. Dzieje się tak zazwyczaj w sytuacjach ostrego stresu.

Według R. Kretschmanna: „ typowe sposoby reagowania w sytuacji stresu to normalne procesy przygotowujące organizm psychicznie i fizycznie do reakcji obronnych, poszukiwawczych , do ucieczki lub ataku. Organizm mobilizuje siły do odparcia lub uniknięcia zagrożeń, względnie pokonania istniejących przeszkód”.³

Teoria stresu według H. Seleya ograniczała się do analizy zmian fizjologicznych , zachodzących w organizmie pod wpływem czynników zewnętrznych. Jest to teoria stresu z punktu widzenia biologicznego, medycznego, „ujmująca stres w kategoriach reakcji i w dalszym ciągu jest ona powszechnie akceptowana, przede wszystkim ze względu na preferowane w medycynie konkretne i jednoznaczne rozstrzygnięcia”.⁴

Stres w socjologii przedstawiany jest jako: „zakłócenie równowagi pomiędzy wymaganiami środowiska a cechami i reakcjami jednostki”.⁵

Jest to teoria, w której A.Titkow za punkt wyjścia przyjmuje koncepcję R.S. Lazarusa i S. Folkman według której stresem jest: „określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi”.⁶

W ostatnich latach największe zainteresowanie wzbudza podejście do stresu w ujęciu psychologicznym.

J. Strelau podaje następującą definicję stresu psychologicznego:

„przez stres psychologiczny rozumiem stan charakteryzujący się negatywnymi emocjami o dużym natężeniu ( jak np. lęk, złość, wrogość lub inne stany określane jako dyskomfort psychiczny), któremu towarzyszą zmiany fizjologiczne i biochemiczne przekraczające poziom charakterystyczny dla powodem stresu jest zakłócenie równowagi pomiędzy wymaganiami i możliwościami ich spełnienia.”⁷

F. Terelak stres psychologiczny definiuje jako: „taką zmianę w otoczeniu, która typowo, tzn. u przeciętnej osoby wywołuje wysoki stopień napięcia emocjonalnego, które przeszkadza w normalnym sposobie reagowania”.⁸

J.Streulau w swoich badaniach podkreśla , iż ogromną rolę w powstawaniu stresu odgrywa temperament.

Według niego: „ temperament jest współodpowiedzialny za pojawienie się stresu i ma wpływ na: intensywność stresorów, umiejętność radzenia sobie ze stresem oraz wielkość kosztów psychologicznych”.⁹

Według A. Borowskiej: „stresor jest zdarzeniem bodźcowym, który wymaga od organizmu jakiegoś rodzaju reakcji przystosowawczej. Reakcja organizmu na stresowy zewnętrzne nosi nazwę napięcia, a reakcja jednostki na potrzebę zmiany składa się z różnych procesów zachodzących na kilku poziomach: fizjologicznym, behawioralnym, emocjonalnym, poznawczym”¹⁰

Według P.G. Zimbardo: „stres jest to zespół specyficznych i niespecyficznych reakcji organizmu na zdarzenia bodźcowe, które zakłócają jego równowagę i wystawiają na poważną lub przekraczają jego zdolność radzenia sobie.”¹¹

W słowniku języka polskiego stres to: „stan mobilizacji sił organizmu będący reakcją na negatywne bodźce fizyczne i psychiczne, mogący doprowadzić do zaburzeń czynnościowych”.¹²

W wyżej wymienionych definicjach przeważa pogląd, że stres powodują bodźce działające na nas z zewnątrz, oraz nasza psychika, która je odbiera i przetwarza.

W ramach klasycznej teorii stresu poszukiwano tak zwanych stresorów, czyli wydarzeń , czynników wywołujących indywidualny stres.

Według R. Kretschmanna: „najbardziej obciążające wydaje się miejsce pracy.”¹³ Stresory wywołują u różnych ludzi bardzo różne reakcje . R.Kretschmann uważa, że: „stres powstaje, gdy dany człowiek, oceniając sytuację dochodzi do wniosku, że nadchodzące lub zaistniałe wydarzenie:

- jest dla niej osobiście bardzo istotne,

- stanowi zagrożenie lub wyzwanie,

- ona sama absolutnie nie widzi możliwości odparcia lub uniknięcia potencjalnego zagrożenia, względnie jego skutecznego zwalczania.” ¹⁴

Ze względu na różnorodne rozpatrywanie problematyki stresu wyróżnia się różne jego rodzaje.

1. Borowska dzieli stres na:

   • „fizyczny – kiedy to reakcje stresowe są automatycznymi, przewidywalnymi, „ wbudowanymi” reakcjami, nad którymi jednostka nie ma świadomej kontroli np. bladość, przyspieszone bicie serca, napięcie mięśni, dyszenie, zmiany ciśnienia krwi, suchość w ustach i gardle, bezsenność, bóle głowy itp.,

   • psychologiczny – który jest stanem organizmu, wywołanym raczej ciągiem zdarzeń niż zdarzeniem jednostkowym, jego siła zależy od zdolności jednostki do radzenia sobie ze stresem, reakcje psychiczne są wyuczone,

   • organizacyjny – sieci wsparcia, styl radzenia sobie w życiu, pojęcie własnej osoby, samoocena.¹⁵

W każdym z tych trzech rodzajów stres powoduje zmiany w organizmie człowieka. I tak na poziomie funkcji psychicznych nadmierny lub przewlekły stres może powodować lęk i depresję. Na poziomie fizjologicznym może doprowadzić do chorób psychomotorycznym lub innych problemów zdrowotnych. Jeśli chodzi o poziom organizacyjny , to stres wpływa na komunikację interpersonalną, efekty pracy, motywację może powodować wypalenie zawodowe.¹⁶

Z kolei W. Szewczyk rozróżnia dwa rodzaje stresu:

1. stres psychiczny – wywołany przez silny bodziec zewnętrzny i wewnętrzny (stresor), wzrost napięcia emocjonalnego prowadzący do ogólnej mobilizacji sił organizmu, mogący przy długotrwałym działaniu doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, wyczerpania i chorób psychosomatycznych;

2. stres fizjologiczny – całokształt zmian, którymi organizm odpowiada na różnorakie czynniki uszkadzające, jak zranienie, oziębienie, przegrzanie itp.¹⁷

W sytuacje stresowe popadamy niemal nieustannie, zazwyczaj bez wyraźnej przyczyny, nawet wtedy, kiedy nie istnieje najmniejsze zagrożenie, w naszych myślach pojawiają się obawy, troski, strach przed niepowodzeniem. Jednakże w sytuacjach nietypowych organizm wykazuje także stałą mobilizację i gotowość do interwencyjnego działania. Oprócz przykrych przypadków, stres pojawia się podczas stanów emocjonalnych towarzyszących miłym wydarzeniom życiowym.¹⁸

Stres pojawia się przy otrzymaniu awansu, podwyżki, wyróżnienia czasami wręcz uskrzydla, dodaje sił, wzmaga motywację.

Stąd też kolejny podział stresu, w którym A.D. Hart wyróżnia dwa rodzaje stresu:

- pozytywny (mobilizujący)

- negatywny (destrukcyjny).

Stres mobilizujący pomaga nam tylko dlatego, że nie doświadczamy go bez przerwy. Pobudza organizm energię i pozwala skuteczniej pokonać przeszkodę. Jest siłą napędową do podejmowania wyzwań i szybszego rozwiązywania trudnych zadań. Stres pozytywny mobilizuje, zwiększa koncentrację, wzmacnia refleks, wyostrza uwagę, zwiększa wydajność mózgu. Jest zatem czymś pomocnym w codziennym życiu. Kiedy jednak zapotrzebowanie na adrenalinę nie maleje ani przez chwilę, mimo iż trwamy w euforii, dobry stres przekształci się w negatywny, który może wywoływać apatię, problemy ze snem, płaczliwość, niecierpliwość, nagłe kołatanie serca, bóle głowy, przesadne reakcje emocjonalne, gniew, depresję.¹⁹

W sensie fizjologicznym stres dobry i zły nie różnią się od siebie, jeśli chodzi o pobudzenie (aktywację) organizmu do walki z nim. Natomiast w sensie psychologicznym pojawia się zróżnicowanie: stres zły (dystres) rozumiany jest jako niosący cierpienie i dezintegrację, natomiast stres dobry (eustres) rozumiany jest przez jako czynnik motywujący do wysiłku mimo trudności i prowadzący do rozwoju własnej osobowości i osiągnięć życiowych. Wszystko zależy od oceny poznawczej, od tego, jaki sens nadajemy stresowi.

Wymieniamy trzy typy reakcji na stres:

• Dystres ( stres zły) jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów i zadań człowieka, pojawia się w momencie zadziałania bodźca, czyli stresora.

• Eustres ( stres dobry) to stres mobilizujący pozytywnie do działania.

• Neustres to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaż dla innych bywa on eustresowy lub dystresowy ²⁰

F. Terelak wyróżnia dwa aspekty stresu:

a) sytuację stresową opisywaną za pomocą bodźców wywołujących

zaburzenia zachowania,

b) reakcję stresową, rozumianą jako wszelkie zmiany w zewnętrznym

zachowaniu się, uczuciach, postawach wywołanych przez bodźce

stresowe.

A.D. Hart wskazuje jeszcze na istnienie kolejnego rodzaju stresu jakim jest: -stres ukryty.

Tenże sam autor wyjaśnia go w następujący sposób: „ nie zawsze jesteśmy świadomi, że doświadczamy negatywnego stresu. Dzieje się tak dlatego, że wszyscy posiadamy zdolność adaptacji. Nasze organizmy potrafią przystosować się do bardzo różnych warunków zewnętrznych: potrafimy żyć w chłodzie i w upale, wysoko w górach i na nizinach, nasz wzrok przystosowuje się do mniejszej, większej ilości światła. Jednak ta cudowna zdolność adaptacji pozwala przystosować się organizmowi i do szkodliwych warunków życia np. do długotrwałego i dużego stresu. Po jakimś czasie dopiero odczuwane są zgubne skutki jego niszczycielskiej działalności.”²¹

Niestety nie da się wyeliminować stresu z naszego życia.

Codziennie stajemy wobec sytuacji czy zadań wymagających od nas podejmowania decyzji, form działania. Warto więc zapoznać się ze znaczeniem tego pojęcia zrozumieć je i zaakceptować.

komentarze

Przeszukaj ePrace

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.